نقد و تحلیل غزلهای هلالی جغتایی

بدرالدین هلالی جغتایی استرآبادی، یکی از شاعران معروف دور? تیموری و اوایل دور? صفوی است که در استرآباد متولّد شد ولی نشو و نمایش در هرات بود. وی در زمان پادشاهی«میرزا حسین بایقرا» می زیست و از تربیت یافتگان وزیر ادب دوست وی -امیر علیشیر نوایی- بود. زمان شاعری او برابر بود با آغاز انحطاط در شعر فارسی و هرچند که امرای تیموری شعر دوست بودند و تعداد شعرا در این دوره زیاد بود باز هم شعر فارسی از نظر کیفی دچار رکود و انحطاط شد. عمد? شعر هلالی را غزل تشکیل می دهد ولی در سرودن مثنوی نیز دست داشته است و مثنوی های وی عبارتند از: شاه و درویش، صفات العاشقین و لیلی و مجنون که به غیر از لیلی و مجنون که در دست نیست دو مثنوی دیگر در دیوان وی موجود است. زبان شعر هلالی زبانی ساده و به دور از تکلّف است و با وجود آن که در دوره ای می زیسته که شاعران به تکلّف گرایش داشته اند، ولی هلالی زبانی ساده و بی آلایش را برگزیده و به زبان محاوره نزدیک شده است و به نظر می رسد شیو? شاعری او بیشتر به شیو? شاعران سبک عراقی چون سعدی و حافظ نزدیک است البته نه با صلابت و استواری کلام آن دو شاعر بزرگ. در برخی از غزل های هلالی گرایش به مکتب وقوع هم دیده می شود. اغلب غزل های هلالی دارای ردیف و ردیف های آن زیبا و ابتکاری است و قافیه های دور از ذهن نیز در غزل های او دیده نمی شود. وزن غزل های او نیز اوزان پرکاربرد و خوش آهنگی است که شاعران معروف به کار برده اند. هلالی چندان در بند صنایع بدیعی و صور خیال دور از ذهن نبوده است و اغلب صنایع شعری او ساده، و پرکاربردترین آن ها جناس و ردالصدر علی العجز و تکرار و تضاد است. اغلب تشبیهات و استعاره هایی که به کار برده است نیز از نوع ساده و پرکاربرد است که در دیوان بیشتر شاعران دیده می شود. غزل های وی از اصطلاحات علوم و دانش های مختلف نیز خالی است و واژه های عربی و ترکی دور از ذهن و دشوار هم در بین اشعار او وجود ندارد. درونمایه های اصلی غزل های وی شامل عشق، وصف معشوق، خواری و حقارت عاشق، شکایت از هجران، امید به وصل و... است و باورهای دینی و اشعار تعلیمی نیز کمابیش در بین غزل های او دیده می شود.